Θα ξεκινήσω όπως θα τελειώσω: Ο πυρήνας της ηθικής διδασκαλίας του Επίκουρου είναι η ελευθερία.
Ο τρόπος που προσεγγίζει κάθε άνθρωπος το ζήτημα του θείου, ο βαθμός που επιδρά στον χαρακτήρα και την προσωπικότητά του το ζήτημα της πίστης, παρουσιάζει μιαν ατέλειωτη ποικιλία τόση σχεδόν όσοι είμαστε οι άνθρωποι και εξαρτάται από την ιδιοσυγκρασία του καθενός, τα προσωπικά του βιώματα και τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες στις οποίες έχει γαλουχηθεί.
Πρόκειται για ζήτημα βαθειά προσωπικό.
Όσον αφορά τον άνθρωπο Επίκουρο οι γραπτές πηγές μας τον παρουσιάζουν χωρίς αμφιβολία ευσεβή. Ο φιλόσοφος Επίκουρος ως δάσκαλος προσέγγισε το ζήτημα με εξαιρετική ευφυία και μέγιστη πολιτική ευθύνη.
Η διδασκαλία του κινείται σε τρεις πόλους. Ο πρώτος που χαρακτηρίζει εναργή δηλαδή ολοφάνερη την γνώση περί της ύπαρξης των θεών, ο δεύτερος πως οι θεοί αποτελούν παράδειγμα μακάριας ζωής την οποία ο άνθρωπος είναι ικανός εν ζωή να προσεγγίσει και ο τρίτος πως παρόλη την σχετική γενικευμένη αντίληψη οι θεοί δεν ασχολούνται με τις υποθέσεις των ανθρώπων που θα πει δεν υπάρχει θεία πρόνοια.
Αν διαθέταμε μια φιλοσοφική ζυγαριά θα διαπιστώναμε αντικειμενικά πως οι τρεις αυτές διδαχές κατ’ αρχήν δεν έχουν την ίδια βαρύτητα. Αν μάλιστα τοποθετούσαμε στο ίδιο καντάρι την ανυπαρξία θείας πρόνοιας από τη μια και την εναργή γνώση από την άλλη η ετυμηγορία περί της ύπαρξης θα έστεκε μετέωρη ψηλά. Σήμερα γνωρίζουμε πως το απρονόητο των θεών αποτελεί μια από τις αιτίες που από τον καιρό του Κικέρωνα και του Πλούταρχου η επικούρεια φιλοσοφία πολεμήθηκε. Η κύρια αιτία όμως όπως θα δούμε βρίσκεται αλλού.
Να ξεκαθαρίσουμε κάτι σημαντικό: Είναι σφάλμα να συγχέουμε τους φιλόσοφους με τους μύστες και τους προφήτες. Ο φιλόσοφος ζει μέσα στον κόσμο, κινείται στην αγορά, έχει αντίληψη της ιστορικότητάς του, εισπράττει και ανταποδίδει γνώση, συνδυάζει και συμπεραίνει, εκφράζει την εποχή του και μ’ όλα αυτά είναι κατ’ εξοχήν πολιτικό πρόσωπο.
Η ελληνική αντίληψη θέλει τους θεούς γέννημα, μέρος και λειτουργούς της Φύσης και προστάτες ταυτόχρονα των πολιτιστικών γεννημάτων. Η φιλοσοφία κάποτε ξεπερνά το μύθο και επιχειρεί να ερμηνεύσει τη φύση των πραγμάτων με βάση τα φαινόμενα. Οι φιλόσοφοι λοιπόν όταν έρχονται αντιμέτωποι με την αντίληψη των ανθρώπων για τους θεούς δεν εξετάζουν τον θεό ως δημιουργό αλλά ως δημιούργημα.
Ο Επίκουρος δεν ενδιαφέρεται τόσο για τους ίδιους τους θεούς αλλά για την αντίληψη που έχει ο άνθρωπος γύρω από αυτούς. Η λάθος αντίληψη για τους θεούς γεννά φόβο και μάταιες προσδοκίες. Εφ όσον σκοπός του βίου είναι η ευδαιμονία θα καταπολεμήσουμε ό,τι μας φοβίζει κι ό,τι μας παραπλανά.
Ο Επίκουρος στόχευσε διάνα: Το κλειδί βρίσκεται στην απελευθέρωση του ανθρώπου από κάθε φόβο και κάθε πλάνη με τη γνώση της φύσης των πραγμάτων. Ο απελευθερωμένος από το φόβο άνθρωπος είναι ικανός να δώσει μόνος του την απάντηση, εντελώς προσωπικά χωρίς τη βοήθεια ή την υπόδειξη κανενός. Ούτε καν του ίδιου του δάσκαλου.
Ο ελεύθερος άνθρωπος δε σκαλώνει σε ζητήματα περί της ύπαρξης των θεών κι αν οι θεοί εν τέλει υπάρχουν απελευθερώνονται κι αυτοί από τα δεσμά των σφαλερών ανθρώπινων αντιλήψεων.
Δεν χρειάζεται να σκοτώσουμε το Θεό όπως είπε ο Νίτσε. Αυτά είναι φοβερά πράγματα. Ο Επίκουρος τον είχε απελευθερώσει μια φορά μα οι εξουσίες με τον χριστιανισμό τον συνέλαβαν και του πέρασαν χειροπέδες. Με την επικούρεια σκέψη θα λύσουμε πάλι τα δεσμά και θα απελευθερωθούν και οι δεσμοφύλακες.
Δημήτρης Λιαρμακόπουλος
Ημερίδα: Επίκουρος περί θεών.
31/05/2017
